İyiler ve Kötüler

12. yüzyılın meşhur âlim ve sûfilerinden Feridüddin Attar k.s. Pendnâme adlı eserinde şöyle nasihat ediyor:

Ey oğul! Hayatta kötü huylardan mutsuzluk doğar; çirkin mizaçlı kimseyi ölü bil. İşleri güzel olmayanı hayatta yok say; çünkü o diri değildir. Kusurunu yüzüne söyleyen kimse sana karanlıktan aydınlığa çıkan yolu gösterir; bu yol göstericiye teşekkür borcunu öde. Tefekkür ehli kimseleri tanı, güzel huy ile hayâ hırkasını giy. Halini şu iki kişiden gizleme: Maharetli doktor, samimi dost...

Ey oğul! İşinin baştan aşağı doğru olmasını istiyorsan her aklına geleni yapma. Dinde olmayan şeylerin etrafında asla dolaşma. Allah’ın sana haram kıldığı şeylerden uzak dur ki dünya ve ahirette sıfatın güzel olsun. Âlemlerin Rabbi rızık kapılarını açtığı vakit kalbini genişlet, nankörlük yapma. Güzel yüzlü ve tatlı sözlü ol ki âlemde ismin daima cömert olarak anılsın.

Ey heveslerine düşkün olan! Ölüm korkusuna fazla kapılma; vakit tükendiğinde ne önüne geçebilirsin ne de geciktirebilirsin. Kötülük ve hasetten kalbini uzak tut, kin tutmamaya devam et. Ameline de güvenme; Cebbâr olan Allah’ın rahmetine gönülden bağlan. En iyi huy güzel ahlâktır, insanlar edebi sever.

Ey oğul! Her daim alçak gönüllü ol; şerefli insanların süsü budur. Nefs-i emmarenin şehvetine esir olan kimseyi, hür olsa bile, köle farzet. Dostlarının güzel ahlâklı olmasına vesile olduktan sonra onlardan kendin için bir şey talep etme. Değersiz birini zenginlik içinde görsen de, asla ondan ihtiyacın için bir şey isteme. Düşük insanın kapısına ayak basma. Ahmak kimsenin işini yapma; mümkünse ona iş buyur ama az iltifat göster.

Ey oğul! Kıymetli ve itibarlı bir insan olmak istiyorsan takva (Allah Tealâ’dan sakınma) yolundan ayrılma. Dindarlık evi takvayla sağlamlaşır, aç gözlülük yüzünden de viran olur. Takva ilminden ders alanların Allah Tealâ’dan başka her şeyden uzak durmaları gerekir. Âlemlerin Rabbi’nden haşyet (korku) takva ile doğar. Takva ehli olmayan kimse rezil olur.

Takva ile kendisini doğru yola getiren kişi daima Allah rızası için iş yapar. Böyle olmayıp da Allah’tan dostluk isteyenleri muhabbetlerinde yalancı say. Unutma ki takva, ilim ve amel ile beraber olunca artık sana güzel bir ihlâs (doğrulukla, samimiyetle Allah Tealâ’ya yönelmek) yaraşır.

Ey yaratılmış kul! Eğer günah işlersen hemen tevbe istiğfar et. Bir günah peşin olarak geldiyse onu veresiye ödemenin bir faydası olmaz. “Hemen ölmem, daha yaşarım” ümidiyle tevbede tembellik yapmak hatadır.